AZERBAYCAN CUMHURİYETİ’NİN 103 KURULUŞ YILDÖNÜMÜ
“Bir kere yükselen bayrak, bir daha inmez.” M. E. Resulzade Gül renginde bir bayrağın, ortasında bir hilal, Ey al bayrak, senin rengin, söyle niçin böyle al? Ahmet Cevat
Güney Kafkasya Federasyonu (Seym) dağıldıktan sonra 26 Mayıs 1918’de Gürcistan, 28 Mayıs 1918’de Azerbaycan, daha sonra da Ermenistan bağımsızlıklarını ilan ettiler. 28 Mayıs 1918’de Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetinin bağımsızlığının ilan edilmesi Azerbaycan Türklerinin tarihinde ve kaderinde önemli bir olaydı. Cumhuriyetin iki yıllık bağımsızlık devri, bir sıra yönlerine göre millî tarihimiz açısından çok önemlidir.
Birincisi, Mayıs 1918’de ADC [Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti]’yi kuranlar (M. E. Resulzade, F. Han Hoylu, M. N. Hacinski, A. M. Topçubaşı, H. Melikaslanov, N. Yusufbeyli, H. Refibeyli vb.), Azerbaycan Türk halkının şerefini koruyarak, onu büyük bir tehlikeden kurtardılar. O devirde durum çok nazikti. Rusya’da başlayan devrim, imparatorluğu dağıtmıştı. Rusya halklarına, kendi geleceklerini belirleme hakları da dâhil olmak üzere özgürlük verilmişti. Dolayısıyla ya kendi bağımsızlığını ilan edip millî devletini kurmalıydın ya da sömürge haline gelmeliydin.
Yaklaşan tehlikeyi gören büyük önder M. E. Resulzade, F. H. Hoylu ve diğer kişiler 28 Mayıs 1918’de ADC’nin bağımsızlığını ilan ettiler. Eğer bu adım atılmasaydı, Azerbaycan toprakları Rusya, Ermenistan ve Gürcistan arasında bölüştürülecekti.
ADC, Türk coğrafyasının ilk laik, demokratik cumhuriyeti olarak doğu âleminde, özellikle Türk ve İslam dünyasında büyük öneme sahipti. Bu amaçla devrim yapıp, demokratik cumhuriyet kurmak isteyen doğu halklarına da bir örnekti. Dolayısıyla Azerbaycan örneğinin tüm doğuya yayılma tehlikesi ortaya çıkmıştı ve bunu engellemek için Sovyetler Birliğinin başta Vladimir Lenin olmakla bütün kurucuları ve tüm komünistler harekete geçti.
28 Mayıs 1918’de kurulan Azerbaycan Cumhuriyetini, 28 Nisan 1920’de Taşnak silahlılarının yardımıyla deviren Bolşevikler, daha sonraları Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adını taşıyan komünist cumhuriyeti kurdular.
Azerbaycan’ın bağımsızlığını engellemek ve Bakü petrolünden pay almak için büyük devletler en önemli stratejik nokta olan Bakü’yü hedef almışlardı.
19. yüzyıl başlarında yitirilmiş millî devletin yeniden ihyası olan ADC, kısa zamanda kendi parlamentosu, hükümeti, ordusu ve para birliği olan demokratik bir cumhuriyete çevrildi. Bu devirde kurulmuş millî cumhuriyetler içerisinde ADC, doğuda kurulan ilk laik, demokratik cumhuriyet idi. Azerbaycan topraklarında yaşayan bütün halklar ve siyasi partiler parlamentoda yer almıştı. Parlamento ve hükümet, Avrupa ve özellikle Rusya’da tahsil görmüş, demokratik fikirli şahıslardan oluşuyordu.
Çok zor şartlarda kurulmasına rağmen ADC, Azerbaycan’ın sınırları içerisinde olan millî servetlere ve tarihî, millî arazilerimize sahip çıkabilmiş, millî servetlerden Azerbaycan’ın çıkarına en uygun şekilde faydalanabilmişti.
Millî özgürlük mücadelesi sonucunda Azerbaycan Türklerinin bağımsızlığını ilan etmekle ADC, uluslararası ilişkilere katılmaya ve uluslararası hukuğun bir öznesine çevrildi.
Bağımsız devlet statüsündeki Azerbaycan, hükümetin kuruluşu haberini radyo ile dünya ülkelerinin başkentlerine bu meyanda İstanbul’a, Berlin’e, Londra’ya, Viyana’ya, Roma’ya, Paris’e, Washington’a, Sofya’ya, Bükreş’e, Tahran’a, Madrid’e, Den Haag [Lahey]’a, Moskova’ya, Stockholm’e, Kiyev’e, Hristaniya’ya (Oslo’ya) ve Kopenhag’a duyurdu.
Kısa bir süre sonra ADC ilişki kurduğu bütün devletlerle bağımsızlık ve karşılıklı güven prensiplerine dayanan anlaşmalar imzaladı. Azerbaycan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke Osmanlı devleti oldu.
Büyük zorluklardan sonra Azerbaycan’ın bağımsızlığı, onu ilk olarak tanıyan Osmanlı’nın verdiği destekle Ocak 1920’de Versay Yüksek Konseyi tarafından de fakto tanındı. Bu olay, cumhuriyetin milletlerarası ilişkilere dâhil olması, onun dünya siyasetini belirleyen ülkeler tarafından de jure tanınması ve dünya kamuoyunun eşit haklara sahip bir üyesi olarak her türlü diplomatik ilişkilere girmesi için elverişli imkân sağlıyordu.
ADC’nin bütün bu mücadelelerine karşın Bolşevikler 28 Nisan 1920’de cumhuriyeti devirerek, Azerbaycan’ın bağımsızlığına 70 yıllık süreyle balta vurdular.
70 yıllık bir sürenin ardından 1980’li yılların sonlarında Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nde gelişen demokratik süreç yeniden ADC’nin tarihine bir ilgi doğurdu. Bu sürece iştirak eden muhtelif harekâtlar “Çenlibel”, “AHC [Azerbaycan Halk Cephesi]”, “Yurt Birliği” ve diğer kurumlar Kızılordu’nun işgalinden sonra Azerbaycan’ın yeniden bağımsızlığına kavuşabilmesi için elverişli ortam sağlamdılar.
Sonuçta Azerbaycan’daki demokratik harekâtın yükselmesi, AHC Başkanı Ebulfez Elçibey önderliğindeki Azerbaycan aydınlarının mücadelesi, ADC’nin millî simgelerinin, devlet sembollerinin, sıfatlarının yenilenmesi hakkında hükümet kararlarının kabul edilmesine sebep oldu.
Demokratik kuvvetlerin mücadelesi sonucu 21 Mayıs 1990’da Azerbaycan Cumhuriyeti’nin kararı ile ADC’nin kurulduğu 28 Mayıs günü, Azerbaycan devletinin tekrar kuruluş günü ilan edildi.
ADC’nin dış siyasetinde bazı meseleler üstü kapalı kalmıştır. Bu bakımdan A. M. Topçubaşov’un, M. E. Resulzade’nin, A. Ziyadhanlı’nın, C. Hacıbeyli’nin, Yusuf Vezir Çemenzeminli’nin makale ve küçük eserleri kıymetli kaynaklar olmakla birlikte tarihçilik bakımından yeniden incelenmelidir.
Bu topraklar üzerinde bayrağımızı yükselten büyük önderlerimiz olan Mehmet Emin Resulzade ve Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, o yıllarda Türk milletinin tarihine en şanlı sayfaları yazdılar.
Yazar Hakkında
|
ÖZGEÇMİŞİ
KİŞİSEL BİLGİLER |
E-mail: irevanlisevil@gmail.com
|
|
Ad / Soyad |
Sevil Abbasoğlu-Atilla (İrevanlı) |
|
Adres |
|
|
Uyruk |
Azerbaycan Türkü |
|
Doğum tarihi |
09/05/1962 |
|
Doğulduğu yer |
Batı Azerbaycan, İrevan |
|
Medeni durum
|
Evli ( bir kızı var)
|
|
Mesleki alan
|
Kütüphane - bibliografya, Tarih Araştırmacı-Yazar. |
|
İş deneyimi |
1988 -1992: Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi 1993 - 1995: 1993 yılında Prezident kütüphanesinde şube müdürü ve Azadlık gazetesinde arşiv müdürü. |
|
|
1996-1999 Prof. Dr. Turan Yazgan’ınAzerbaycan’da kurduğu Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı'nın Bakü’deki kitapevinde görevli ve aynı zamanda Azadlık gazetesinde yazar olarak çalıştı.
|
|
|
2000-2008: Türkiye’de çeşitli gazete ve dergilerde (Türk Edebiyatı, Turan, Yesevi, Osmanlı Arşivleri dergisi, Ufuk Ötesi, Dünya Gündemi, Önce Vatan, Yeni Gün vb.) makale yazarlığı. 2010 2012 Finlandiya’da AKK Medya Grubu üyesi. |
|
Eğitim ve öğretim |
1987 1993 Bakü Devlet Üniversitesi kütüphane-bibliografya bölümünden Şeref Payesi ile mezun olmuş. Doktora Tez Konusu: Turan Kökenli Halkın Ulus Devlet Oluşumu. (İmparatorlukların dağılmasıyla 1918’de ortaya çıkan Bağımsız Devlet olan Finlandiya 19. yüzyıl boyunca romantik milliyetçilik çağında ulus devlet oluşumundaki fikri akımlar.) 2008- 2014 Finlandiya’nın Avrupa başkenti olan, Turku Üniversitesinde Fin ve Macar dillerinde eğitimini sürdürmüştür.
|
|
|
|
|
Bilimsel çalışmalar: makaleler, konferans, sempozyum ve kongreler |
Türk Doktorun Başarısı. Prof. Dr. Cemallettin Aksoyun Büyük Başarısı, Önce Vatan Gazetesi, İstanbul. 2017.
Azerbaycan Tarihin Yolayrıcında Telatümlü 1917 yılı. AMEA Düzenlediği Konferans. Azerbaycan Cumhuriyeti’nin 100’üncü yıldönümü. Bakü, 2017.
Batı Azerbaycan’da (İrevan) Kitap Neşri (1890-1917) (1920-1988) Atilla Jorma Armağanı, Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul, 2016. Bulgaristan Türklerinin Eğitim ve Kültürel Kalkınmasında Hizmetleri Geçen Azerbaycan Aydınları (Araştırma)AMEA Düzenlediği Konferans. Bakü, 2013.
Ermeni Yalanları Tarih Faktlar ve Kaynaklar, İrevan Gazetesi, Bakü, 2012. Sotilas ja Tutkimusmatkailija Mannerheim Turun Yliopisto, Finland Turku, 2012. Orta Çağdan Günümüze Kadar Finlandiya, "Turan" Dergisi sayı 7, İstanbul, 2012. Finlandiya’daki Turku Kütüphanesi 100 Yaşında, Önce Vatan Gazetesi, İstanbul, 2012.
Tulenkantajien sukupolven proosa. Turun Yliopisto. Suomi, Turku, 2012.
Eino Leino (1878–1926), Turun Yliopisto, Finland, Turku, 2011. Hilali Saher (Mehmet Sadık Aran) İrevan Gazetesi, Bakü 2011. Bulgaristan’da Türk Çocuk Edebiyatının Gelecegi, Kültürel Etkileşim ve Avrupa Enteğrasyonu Sempozyumu, Sofya, 2010. Azerbaycan’a Kürt Göçü, Ufuk Ötesi Gazetesi, Istanbul, 2007 s. 12. sayı 8.
İrevan Nasıl Yerevan Oldu, Karabağ Gazetesi, İstanbul, 2008, Ocak, s. 14.
Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Kuruluş Yıldönümü, Ufuk Ötesi, İstanbul, 2007. Sayı, 8.
Hocalı O Gece Yakılmıştı, Ufuk Ötesi, İstanbul, 2007, s. 12. Sayı. 3.
Federal Devlet Yaranırsa İrak’ın Bölünmesi Gerçekleşir, Ufuk Ötesi, İstanbul, 2007. Sayı, 1.
Ermenistan Önce Nahçıvan’ı Bakü’ye Birleştiren Yolları Açmalı, Ufuk Ötesi, İstanbul, 2007. Sayı 2.
Bizi Kim Göçürdü (1948-1953), Sürülen Türklerin Acı Taleyi, Ufuk Ötesi, Istanbul, 2006. S. 7.
İrevandaki Soykırım ve Sürgünler (1948-1953), Ufuk Ötesi, Istanbul, 2006. S. 6. Megaloman Fransızların Ermeni Kartı, Ufuk Ötesi, Istanbul, 2006. s. 8.
Türkiye Ermenistanı İlişkilerinde Güneydoğu Ermenilerinin Rolü, Ufuk Ötesi, İstanbul, 2006. Sayı. 12.
Chirak’ın Hobbisi Soykırım, Ufuk Ötesi, İstanbul, 2006. Sayı. 11.
Göç Yollarının Anısı (Türkü Öldüren Yaylasızlık), Ufuk Ötesi, istanbul, 2006. Sayı. 12.
İrak Meselesinde Yahudi Parmağı, Ufuk Ötesi, İstanbul, 2006. Sayı. 8.
Hocalı Katliamında Bazı Azerbaycanlı Komunista Liderlerin İhaneti, Dünya Gündemi, Gazetesi İstanbul, 2006. S.7.
Batı Azerbaycan Türkerinin Sürgün Çilesi, Ufuk Ötesi, İstanbul, 2005. S. 7.
Tarihteki Deportasiyalar ve İrevan Türklerinin Acı Talihi, Dünya Gündemi Gazetesi, İstanbul, 2005. Bulgaristanda Türk Edebiyatı ve Usta Romancı Sabri Tata. Kırcaali Haber Gazetesi, Bulgaristan, 2005. Kırım Türklerinin Milli Mücadele Önderi Mustafa Abdülcemil Kırımoglu, Dünya Gündemi Gazetesi, İstanbul, 2004. S. 13.
Portre: Kırım Türklerinin Önderi Mustafa Kırımoğlu, Dünya Gündemi İstanbul, 2006. s.5.
Eülfez Elçibey Ölmedi Hareketin Başında! Dünya Gündemi Gazetesi, İstanbul, 2006. Ocak s. 13.
Dağlık Karabag’daki Katliamlar Unutkanlığımızın Eseri, Dünya Gündemi Gazetesi, İstanbul, 2005. Aralık, s. 11..
Bulgaristan’da Türk Soykırımı, Dünya Gündemi Gazetesi İstanbul, 11-18 Haziran 2006. s. 11. Finlandiya Belediye Kütüphanesi Ritva Hapuli’nin Akademik Çalışmaları Üzerine Bir Söyleşi, Önce Vatan Gazetesi İstanbul, 2009, s. 16. Batı Azerbaycan’da Türklere Yapılan Soykırımlar, Ufuk Ötesi, İstanbul, 2004. s. 3. Yolun Açık Olsun Tebriz, Tebrizin Sesi Gazetesi, İstanbul, 2004, s. 1. İrevan Hanlığı’nın Tarihi, Yesevi Dergisi, İstanbul, 2003. S. 9. Bulgaristan Türklerinin Sürgünü Onsekizinci Yılında, Türk Dünyası Tarih Dergisi, İstanbul, 2003. Mart 1918’de Ermenilerin Azerbaycan Türklerine karşı gerçekleştirdiyi soykırım, Azerbaycan Başkonsolosluğunun Düzenlediği Konferans, İstanbul, 2002. Bakü Petrolü Bolşevik Devriminde Önemli Rol Oynadı, Azadlıg Gazetesi, Bakü, 1993.
Azadlıg Gazetesinin İlk Kurucusu Ganimet Zahid’in Açlık Grevi Sürüyor. Önce Vatan Gazetesi İstanbul, 2006. Aralık, s. 4.
Azadlık Sancağı Şimdi Sabir Rüstemhanlı’nın Elinde, Dünya Gündemi Gazetesi İstanbul, 2006, Mayıs, s. 8.
İnternet yazıları:
AHC Döneminde Azerbaycan’ın Dış Politikası, www.amat.az, Finland Turku, 2012. Ardahan ve Ardahan Üniversitesi www.azadtribun.net, İsveç Stockholm, 2010. Mannerheim, www.mediaryhma.fi, Suomi Turku, 2010. Mannerheim Finskiy General, Ruskiy Marşhal, www.mediaryhma.fi, Finland Turku, 2010 Kielellistä Variaatiota Turkissa, www.mediaryhma.fi, Suomi, Turku, 2010. Puhdas Suomi, www.mediaryhma.fi, Finland Turku, 2009. Monikielinen kulttuuri, www.mediaryhma.fi, Suomi Turku, 2009. M. S. Ordubadi'nin Kanlı Yıllar Eseri Üzerine, www.azadtribun.net, İsveç Stockholm, 2007.
|
|
Kitap/Kitap bölümü
|
Atilla Jorma Armağanı (Erol Cihangir ile birlikte), Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul, 2016. “Kafkaslardaki Kıyım Ve Sürgünler” (Rus ve Ermenilerin Batı Azerbaycan’da Yaptığı Soykırımlar), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 2015. “Türk Dünyası Yazıları” Post Yayın 2020. “Turan Yolunda” Mehmet Sadık Aran. Doğu Kütüphanesi Yayınları 2020. |
|
Ana dili
|
Türkçe |
|
Dil bilgisi
|
Türk, Fin, Macar, Rus dilleri |
|
Bilgisayar becerisi |
OFFICE programlarının etkin düzeyde kullanımı
|
Yorum Gönder
0 Yorum